Lũy Thầy – Di tích lịch sử và kiến trúc Quân sự huyền thoại

Lũy Thầy, hay còn gọi là Lũy Đào Duy Từ, là một công trình quân sự nổi tiếng gắn liền với nhà quân sự tài ba Đào Duy Từ. Với vai trò quan trọng trong cuộc chiến tranh Trịnh – Nguyễn, lũy Thầy không chỉ là thành trì vững chắc mà còn là biểu tượng của sự thông minh, kiên cường trong lịch sử Việt Nam.

Từ người dân quê đến nhà nho học thuở xưa, không mấy ai không biết đến câu ca dao: Luỹ Thầy ai đắp mà cao – Sông Gianh ai bới ai đào mà sâu”.

Lũy Thầy – di sản lịch sử quan trọng của Quảng Bình

Lũy Thầy được xây dựng vào thế kỷ XVII dưới sự chỉ huy của Đào Duy Từ, người con của xã Hoa Trai, huyện Tỉnh Gia, tỉnh Thanh Hóa. Ông đã vạch ra kế hoạch xây dựng hệ thống phòng tuyến này để bảo vệ đất đai của Đàng Trong khỏi các cuộc tấn công của quân Trịnh. Với ba phòng tuyến nổi bật: Trường Dục, Nhật Lệ, và Trường Sa, lũy Đào Duy Từ đã góp phần lớn trong việc bảo vệ Quảng Bình trong cuộc nội chiến giữa hai thế lực Trịnh – Nguyễn.

1. Phòng tuyến trường Dục

Lũy Trường Dục được xây dựng vào năm 1630, kéo dài từ núi Thần Đinh, men theo bờ sông Long Đại và qua các làng Xuân Dục, Trường Dục, Cổ Hiền, đến Bình Thôn. Lũy này dài 10 km, cao 3m, rộng 6m, được xây dựng bằng đất sét, nhằm ngăn chặn quân Trịnh tấn công từ phía Bắc vào Đàng Trong.

2. Phòng tuyến Nhật Lệ

Năm 1631, sau khi hoàn thành luỹ Trường Dục, Đào Duy Từ tiếp tục xây dựng lũy Nhật Lệ. Lũy này có chiều dài 12 km, cao 6m và được củng cố bằng cọc gỗ lim. Lũy được chia thành hai đoạn, với đoạn thứ nhất kéo dài từ núi Đầu Mâu đến Cầu Dài và đoạn thứ hai chạy từ Cầu Dài đến cửa Nhật Lệ, hiện nay thuộc thành phố Đồng Hới, Quảng Bình.

3. Lũy Trường Sa

Lũy Trường Sa được xây dựng vào năm 1633, sử cũ không nói rõ luỹ này dài bao nhiêu trượng, cao rộng bao nhiêu thước mà chỉ nói là luỹ chạy dọc theo ven biển xã Bảo Ninh (thị xã Đồng Hới), từ cửa biển Nhật Lệ cho đến xã Hải Ninh (huyện Quảng Ninh).
Trên chiều dài 3000 trượng (12km) của luỹ từ Đầu Hâu đến cửa Nhật Lệ hiện nay chỉ còn lại 3 cửa:
– Cửa Tấn Nhật Lệ
– Cửa Lý chính Đại quan môn, sau đổi là Võ Thắng Quan, còn gọi là cổng Thượng.
– Cửa vào Dinh Quảng Bình còn gọi là Quảng Bình Quan.
Cùng kết hợp với ba phòng tuyến trên, Quảng Bình Quan được xây dựng nhằm tăng cường thêm sức mạnh cho phòng tuyến, giao thông đi lại cho nhân dân trong thành. Quảng Bình Quan được vua Minh Mạng cho xây dựng lại bằng gạch đá vào năm 1825. Cổng có kích thước dài 2 trượng 1 thước (8,4m), rộng 2 trượng 5 thước (10m), cao 5 thước (2m), thành ngoài hộ vệ cửa quan dài 14 trượng 6 thước (58,4m), cao 3 thước (1,2m). Ngày nay Quảng Bình Quan đã được trùng tu tôn tạo lại đẹp đẽ, uy nghi ngay cạnh quốc lộ 1A cách Cầu Dài chừng vài trăm mét về phía Bắc.

Thành công trong cuộc chiến Trịnh – Nguyễn

Lũy Đào Duy Từ đã chứng tỏ sự kiên cố và sức mạnh chiến lược trong cuộc chiến tranh Trịnh – Nguyễn. Trong suốt các cuộc tấn công của quân Trịnh, lũy Thầy chưa bao giờ bị đánh bại, thậm chí còn giáng cho quân Trịnh những đòn nặng nề. Điển hình là trận đánh vào năm 1633, quân Trịnh bị đánh bại thảm hại tại cửa biển Nhật Lệ, và trong trận chiến năm 1648 tại luỹ Trường Dục, quân Trịnh chịu tổn thất lớn với hơn 3000 lính và nhiều tướng lĩnh bị bắt làm tù binh.

Di tích Quốc Gia và giá trị lịch sử

Với những giá trị lịch sử và quân sự to lớn, lũy Đào Duy Từ đã được Nhà nước công nhận là di tích quốc gia. Dù ngày nay, do chiến tranh và thời gian, nhiều đoạn của lũy đã bị tàn phá, nhưng những dấu tích còn lại, đặc biệt là đoạn luỹ sát cửa sông Nhật Lệ và Trường Dục, vẫn góp phần tạo nên vẻ đẹp tự nhiên và cảnh quan hấp dẫn tại Quảng Bình.

Hiện nay, tuy luỹ Đào Duy Từ không còn nguyên vẹn như dáng vẻ ngày xưa, thậm chí có nhiều đoạn đã bị mất hoàn toàn do thời gian bào mòn và chiến tranh tàn phá, nhưng vẫn có một số đoạn còn lưu giữ được đấu tích, rõ nét nhất là đoạn luỹ sát cửa sông Nhật Lệ hiện còn vết tích là một gò cao, cây cối mọc xanh tươi, góp phần tạo cảnh quan cho thị xã; hay đoạn luỹ Trường Dục ngày nay đã được nhân dân trồng cây chắn gió góp phần hạn chế thiên tai.

Lũy Thầy ngày nay và Du lịch Quảng Bình

Ngày nay, du khách đến Quảng Bình có thể tham quan và chiêm ngưỡng những dấu tích còn lại của lũy Đào Duy Từ, từ đó hiểu rõ hơn về công trình quân sự vĩ đại này. Ngoài ra, những lễ hội dân gian như lễ hội cướp cù và lễ hội bơi trải, có nguồn gốc từ các đội thủy quân nhà Nguyễn, cũng là những hoạt động giúp bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa liên quan đến lũy Đào Duy Từ.

Lũy Thầy không chỉ là di tích lịch sử mà còn là điểm đến du lịch hấp dẫn, đóng góp vào việc phát triển kinh tế du lịch tại Quảng Bình, thu hút du khách đến tham quan và tìm hiểu về một công trình quân sự lớn trong lịch sử Việt Nam.

Quangbinhtourism.com